Năm lớp nhì, tôi học với cô Hồ thị Thúc Trải tại
trường Nữ Tiểu học Quảng Trị. Qua bao tháng ngày đến hôm nay, tôi lại dạy những
người con của cô ở trường Trung học Đông Giang Hoàng Hoa Thám Đà Nẵng. Một niềm
hãnh diện và tự hào đến với tôi vì những người con của cô giáo ngày xưa thật
giỏi giang và đức hạnh.
Tôi thường đến nhà thăm cô thầy, một căn nhà đơn sơ,
giản dị, nhưng ngăn nắp, sạch sẽ. Nhìn ảnh ngày xưa của cô treo trên tường, tôi
là phụ nữ mà cũng ngẩn ngơ. Một sự xinh tươi tự nhiên hòa quyện với nét đoan
trang, phúc hậu. Tôi nói đùa với con gái cô: “ Chà, Nguyễn Du khi tả Thúy Vân
là có nhìn tấm ảnh này của mẹ em đó”. Khi tôi hỏi những người bạn cũ của cô, họ
đều nói: “Thúc Trải hả? Hoa khôi chợ Sải ngày xưa mà, hiền mà siêng học lắm”
Cô là con gái gia đình quyền quý, mẹ của cô là bà Phán
trâm anh, đài các. Ngày tháng đó, nếu nói cô là gái quê cũng đúng mà tiểu thư
cũng không sai vì ngoài giờ đi học, cô chỉ ở trong nhà, lúc nào cũng kín cổng
cao tường. Nhà ở gần đồn lính, cô thiếu nữ đi học về thường bị chọc ghẹo nên
sau khi đỗ Primaire (Tiểu học), học Đệ thất, Đệ lục Nguyễn Hoàng, bà Phán quyết
định cho ở nhà, tập tành nữ công gia chánh chờ lớn gả chồng cho yên bề gia
thất. Nhưng cô gái ham học, tính tình nhu mì, hồn hậu khóc nhiều vì phải bỏ
ngang không được tiếp tục đến trường khiến hai anh trai( Hồ Doãn Tiềm, Hồ Doãn
Toàn) năn nỉ mẹ và cuối cùng một giải pháp được đưa ra: cho học tiếp, nhưng
phải vào Huế.
Tôi hỏi Quỳnh Nga, con gái thầy cô: “Em đừng trách
nghe… sao ba chẳng đẹp trai mà tán được mẹ hay vậy ?” Nga cho biết thầy thương
cô từ khi cô mới lớn ngay phút gặp đầu
tiên, nhưng dấu kín trong lòng. Có thời gian thầy phải nghỉ học để làm nghề với
cha vì gia đình thiếu nhân lực, sau đó học băng để bù vào thời gian nghỉ và
cũng quyết định vào Huế học như cô. Vượt qua bao thiếu thốn mọi bề, phải đi dạy
kèm, phải dè sẻn chắt chiu từng đồng tiền kiếm đươc, cậu học sinh trường làng
ngày nào, một phần muốn chứng tỏ với bạn bè trường Khải Định (Quốc Học) và một
phần bởi tình yêu thúc đẩy đã thi đỗ Tú Tài toàn phần năm 1957.
***
Thầy cô có 6 người con được thừa hưởng tính tình hiền
hậu, ham học của mẹ và ý chí mạnh mẽ của cha đã trưởng thành một cách đáng nể. Hầu
như học sinh Nguyễn Hoàng đều biết thầy Đoàn Trọng Cang, dạy hay và rất nghiêm.
Có lẽ yếu tố đó đã khiến con cái thầy thành đạt. Sau 1975, thầy không được dạy.
Phường yêu cầu gia đình đi kinh tế mới nhưng vì gia cảnh nuôi cha già yếu nên ở
lại địa phương và thầy ngày ngày đi xe ôm, làm thêm gò hàn. Còn cô nhận ở hợp
tác xã, tối về ngồi bó chổi đót với các con. Cô vẫn còn dạy, nhưng mỗi lần giáo
viên đi lao động tập trung, thầy nghỉ chạy xe, đi lao động thay vì cô bị suyễn,
đến năm 1990, cô phải nghỉ dạy vì quá yếu.
Đó là những tháng ngày đàn con đang tuổi ăn, tuổi lớn,
tuổi học hành. Dù chạy ăn từng buổi toát
mồ hôi nhưng đêm đêm, thầy vẫn giảng toán, lý, hóa cho con và chăm sóc cô
vô cùng chu đáo. Các con hoàn toàn không đi học thêm mà tự học là chủ yếu. Dù
bữa cơm vẫn còn độn sắn, khoai, bo bo… nhưng chất văn hóa, tri thức lúc nào
cũng nguyên vẹn, tràn đầy. Căn nhà nhỏ của thầy cô là trung tâm luyện thi đại
học có một không hai. Sáu người con, dưới sự dạy dỗ của một vị thầy duy nhất
kiêm luôn 3 môn đã thi đỗ đại học ngay năm đầu và không những vậy mà còn tiến
lên đỉnh cao khiến bất cứ gia đình nào cũng nghiêng mình kính nể:
- Đoàn Thế Hiếu, Tiến Sĩ Toán học, được phong hàm Phó
Giáo Sư, Trưởng khoa toán trường ĐHSP Huế
- Đoàn thị Quỳnh Nga, tốt nghiệp ĐHSP môn Vật Lý, dạy
học tại trường THPT Ngô Quyền, Đà Nẵng
- Đoàn Thế Thảo, Tiến sĩ Cơ khí (Hàn Quốc), giảng dạy
chuyên ngành Cơ điện tử tại Đại học Khoa học thành phố Hồ Chí Minh.
- Đoàn thị Ngọc Trai, Tiến sĩ ngành Kiểm toán kinh tế,
giảng dạy tại Trường Đại học Kinh tế Đà Nẵng
- Đoàn thị Ngọc Bích, Thạc Sĩ Quản Lý, giảng dạy tại
trường Cao Đẳng Giao thông vận tải Đà Nẵng
- Đoàn thị Quỳnh Như, Thạc sĩ Y khoa, Hiệu phó trường
Trung học Y tế Lâm Đồng.
Những mảnh bằng ấy càng lấp lánh hơn vì được ra đời từ
chuỗi tháng ngày cực kỳ khó khăn: Hiếu, Quỳnh Nga và Thảo năm lớp 6,7,8 theo
học trường Nguyễn Hoàng tại trại tạm cư Non Nước Đà Nẵng; Thảo những năm học
đại học thường đạp xích lô trên đường phố SàiGòn; Quỳnh Như gần ngày thi Y khoa
phải qua nhà hàng xóm ngồi học vì mẹ đau yếu, nhà chật, người ra vào… Một gia
đình nhà giáo thanh bạch, trong bao gian khổ đã có ba Tiến sĩ, hai Thạc sĩ, một
Cử nhân. Có gia đình chỉ được một đứa con đỗ Tiến sĩ, người ta cũng quá tự hào
và mãn nguyện rồi. Thầy Đoàn Trọng Cang đúng là “hổ phụ sinh hổ tử”, “con hơn
cha, nhà có phúc”. Nhưng sao chỉ nói “hổ phụ”, chỉ nói “ hơn cha”; thế thì cô
giáo lớp nhì của tôi đâu? Đây rồi, đằng sau sự thành công của thầy, luôn có
bóng dáng người phụ nữ là cô tôi đó.
