Hương Nguyễn Hoàng

Tuesday, October 4, 2016

Đọc “Một Buổi Trưa” Thơ Bùi Giáng
- Châu Thạch

Bùi Giáng

“Một Buổi Trưa” thơ Bùi Giáng là một trong những bài thơ được xếp vào “những bài thơ tỉnh táo của Bùi Giáng”. Đọc thơ không ai là không thấy nó hay nhưng thật sự nếu hỏi là nó hay chổ nào? nó hay cái gì? thì chắc không ai là không lúng túng.

Lúng túng vì toàn bộ bài thơ có 20 câu, mỗi câu như một xâu chuổi ngọc, và mỗi xâu chuổi ngọc đó lung linh một màu sắc khác lạ mà chúng ta không đoán ra đó là thứ ngọc gì. Đọc bài thơ nầy không mấy ai dám nói rằng tôi hiểu hết bài thơ nhưng cũng không mấy ai dám bảo rằng nó nói lung tung, mơ hồ, điên loạn. Trong chừng mực nào đó tôi xin mạo muội lấy cái trí óc non dại của mình để thảo luận về bài thơ, mong khám phá một chút ít mùi hoa trong thứ hương thơm bí hiểm mà nhà thơ Bùi Giáng cống hiến cho đời.

Xin hãy đi vào vế thơ đầu tiên của “Một Buổi Trưa” để ta thấy ngay cái buổi trưa của nhà thơ thật là kỳ diệu:

Một buổi trưa nắng vàng in trên tóc
Mây trên trời xuống phủ ở trên vai
Màu phương cảo pha mờ trên nét ngọc
Bước ngại ngùng nẻo mộng mấy lần sai.

Một buổi trưa mà “Mây trên trời phủ xuống ngang vai” phải là một buổi trưa ở trên đỉnh núi cao, bởi vì chỉ có ở nơi đó thì mây mới xuống ngang vai được. “phương cảo” là pho sách thơm (đúng hơn là pho sách hay). “Màu phương cảo pha mờ trên nét ngọc” hiểu một cách nôm na là cảnh vật ở đây có những nét lung linh đẹp như ngọc. Màu ngọc đó phơn phớt màu của những pho sách hay. “ Bước ngại ngùng nẻo mộng mấy lần sai” Hiểu một cách nôm na là mộng mà không thành, mộng đi mộng lại hay là lơ mơ lúc tỉnh lúc mơ.

Vế thơ cho ta cảm giác gì? một cảm giác nằm lim dim giữa bầu trời cao rộng. Và cho ta cảm nhận được gì? Cảm nhận một chốn đẹp thần tiên đầy ắp màu sắc thiên nhiên và mùi thơm của tri thức trong kho sách nhân gian lan tỏa ở đây. Có thể tác giả đương nằm trên núi cao mà cũng có thể tác giả nằm dưới thấp nhưng đang mơ một khung trời tuyệt vời trong ước muốn của ông.

Bây giờ xin vui lòng bước qua vế thứ hai của bài thơ để thấy một “em” rất vô hình trong giấc mơ Bùi Giáng:

Em có định sẽ cùng ai kể lể
Một nỗi đời hư huyễn giữa chiêm bao
Vừng hiu hắt nguyệt hờn mây nhỏ lệ
Một mùi hương nồng tụ ở nơi nào

“Em có định sẽ cùng ai kể lể” là một câu nghi vấn mà không có dấu hỏi, nó có công dụng cho ta biết tác giả không trực tiếp hỏi em mà tự nhủ trong lòng mình. Câu thơ nầy cũng cho ta một phỏng đoán có thể em đang ở đó và cũng có thể em không có đó, nghĩa là tác giả đang một mình giữa bao la suy nghĩ về em. “Em” trong ba câu thơ còn lại như là một bóng ma. Bóng ma có một cuộc đời “hư huyễn giữa chim bao”, sống ở một vùng “hiu hắt nguyệt hờn mây nhỏ lệ” mà nơi đó là một nơi có thể hiểu là nơi vô định vì nó có “một mùi hương nồng tụ” mà tác giả không biết “ở nơi nào”.

Vế thơ nầy cho ta cảm giác gì? Cảm giác một bóng người lãng đãng trong một khung trời ảm đạm. Và cho ta một cảm nhận gì? Cảm nhận đây là linh hồn của tác giả. “Em” ở đây không ai khác là tâm thần của người nằm mộng. Cái tâm thần đó đã trãi qua bao hệ lụy của cuộc đời, nay nó bước ra từ tâm tác giả và hóa hình vào trong cơn mơ ấy. Cái tâm thần đó u ám trong lòng tác giả, nay nhân dịp thể xác êm ái trong giấc trưa, nó hiển hiện trong cơn mơ làm nên một bóng dáng của bao điều hệ lụy.

Hãy qua vế thứ ba của bài thơ. Ta sẽ thấy trong vế thơ nầy người con gái câm lặng đi trong cô đơn, trong khung trời buồn thảm:

Câu chuyện ấy một lần em đã rõ
Để bây giờ không thể lại phanh phơi
Đường đi xuống khung trời sương lổ đổ
Hờn dung nhan em có sợ bên người?

“ Câu chuyện ấy một lần em đã rõ/ Để bây giờ không thể lại phanh phui” nghĩa là em dấu kín “một nỗi đời hư huyễn”, “một vùng hiu hắt nguyệt hờn mây nhỏ lệ” là uẩn khúc của đời em trong trái tim câm nín của mình. Và rồi “Hờn dung nhan em có sợ bên người?”Bên người” là người nào?. Là Bùi Giáng hay bên người là loài người? Có thể cả hai. Linh hồn đau thương đó không muốn ở với thể xác “người” thi sĩ, một người hứng chịu đắng cay. Cũng có thể linh hồn đau thương đó chán nản loài người, một loài người đã đày đọa linh hồn thi sĩ. Để rồi “em” hay chính cái linh hồn đau thương đó âm thầm trên con “Đường đi xuống khung trời sương lổ đổ”.

Vế thơ nầy cho ta thấy một hình bóng nhẩn nhục trong sự đắng cay tận cùng và nỗi cô đơn của bóng người tìm đi trong một ‘khung trời sương lổ đổ’

Vế thơ thứ tư miêu tả “em” như tất cả sự rã rời:

Con mắt ấy vì sao em khép lại
Làn mi kia em thử ghé lên nhìn
Vòng tay đẹp như cành xuân thơ dại
Ngón la đà sao chẳng chịu đưa tin

“Em” ở đây ta cứ hình dung là một người con gái. Người con gái “ đi xuống khung trời sương lổ đổ” với dáng dấp khép con mắt, đóng làn mi, vòng tay ôm ngực. Phải chăng dáng dấp đó buồn não nuột.

Vế thơ nầy cho ta hình dung một mỹ nhân với con mắt,với làn mi tuyệt vời, với “Vòng tay đẹp như cành xuân thơ dại” nhưng hầu như không còn sức sống nữa. Nàng đã thể hiện cho một linh hồn chán chường cuộc sống. Linh hồn đó một lần bỏ đi đánh động trang đời thi sĩ và đánh động cả mùa thu làm rơi bao nhiêu lá úa:

Một buổi trưa nắng vàng in trên tóc
Lùa chân mây về ở dưới chân trời
Bước vội vã một lần nghe gót ngọc
Dẫm trang đời lá rụng uá thu phai

Bây giờ mây không “xuống phủ trên vai nữa” mà mây “về ở dưới chân trời”. Bước chân người “ngại ngùng” bước vào “nẻo mộng” trong câu thơ ở vế một trở thành “bước chân vội vã” của hiện thực. Gót ngọc của em đã dẫm lên trang đời, làm “lá rụng úa thu phai”. Như vậy mơ ở phút ban đầu trở thành hiện thực trong phút cuối. Đúng hơn là mơ y như thật, vì không phải chỉ là tâm hồn mà cả con người đã hóa thân vào cơn mơ đó. Em trong thơ vẫn là em nào đó, nhưng em mang trọn vẹn tâm hồn Bùi Giáng trong thơ.

Nói về hình thức thì đây là một bài thơ tiết tấu trầm bổng, âm điệu lôi cuốn làm cho người ngâm thơ thỏa sức trình diễn làn hơi của mình, khiến cho người nghe thơ say đắm theo âm thanh mà chẳng cần chi hiểu ý vẫn thấy thỏa lòng. Nói về nội dung thì đây là một bài thơ đầy chất thơ mộng, sâu nhiệm ý thơ và cấu tứ khác lạ làm cho bài thơ khó hiểu được tường tận mà vẫn cảm nhận được cái hay của nó. Tác giả đưa mình đi vào trong mơ và biến linh hồn mình thành hình bóng trong mơ. Người thơ thường lồng nỗi buồn trong mưa, trong gió nhưng Bùi Giáng lồng nỗi sầu bi trong khung cảnh đẹp tuyệt vời khiến cho nỗi sầu thấm thía ấy trong khung cảnh ấy làm thăng hoa bài thơ. Người nữ huyền ảo trong mơ là người yêu của tác giả? hay là linh hồn của tác giả? Điều đó tùy theo nhận xét của mỗi người nhưng đọc thơ, ai cũng cảm nhận được khối đau thương vô vàn ấy, như một trái tim hồng tươi đựng trong chiếc bình bằng ngọc. Bình bằng ngọc ấy là bài thơ của Bùi Giáng./.

Châu Thạch

MỘT BUỔI TRƯA

Một buổi trưa nắng vàng in trên tóc
Mây trên trời xuống phủ ở trên vai
Màu phương cảo pha mờ trên nét ngọc
Bước ngại ngùng nẻo mộng mấy lần sai.

Em có định sẽ cùng ai kể lể
Một nỗi đời hư huyễn giữa chiêm bao
Vừng hiu hắt nguyệt hờn mây nhỏ lệ
Một mùi hương nồng tụ ở nơi nào
Câu chuyện ấy một lần em đã rõ
Để bây giờ không thể lại phanh phơi
Đường đi xuống khung trời sương lổ đổ
Hờn dung nhan em có sợ bên người?
Con mắt ấy vì sao em khép lại
Làn mi kia em thử ghé lên nhìn
Vòng tay đẹp như cành xuân thơ dại
Ngón la đà sao chẳng chịu đưa tin
Một buổi trưa nắng vàng in trên tóc
Lùa chân mây về ở dưới chân trời
Bước vội vã một lần nghe gót ngọc
Dẫm trang đời lá rụng uá thu phai

BÙI GIÁNG

Pages

Tuesday, October 4, 2016