Ba Mẫu Tâm Sự về Ba Mẹ Con Bà Ngô Đình Nhu
- Kim Thanh
 |
| Gia đình Ông Ngô Đình Nhu |
Mais où sont les neiges d'antan? (Villon)
Nhưng đâu rồi những cánh tuyết năm xưa?
I. NGÔ ĐÌNH LỆ THỦY, HỒNG NHAN MỆNH YỂU
Nửa chừng
xuân thoắt gãy cành thiên hương
(Đoạn Trường Tân Thanh)
1. Niên khóa 1962-63, tôi học năm cuối của chương
trình Cử Nhân Giáo khoa Văn Chương Pháp tại trường Đại Học Văn Khoa Sài Gòn.
Còn nhớ cùng lớp tôi lúc ấy có nhạc sĩ Hùng
Lân (Hoàng Văn Hương), người hiền
lành, dễ mến, như một thầy tu, thỉnh thoảng nổi hứng bất tử ngồi lén ghi nốt nhạc
ngay tại chỗ, trong lúc thầy giảng bài. Có bà sơ Phạm Thị Nhâm, mà tôi thường hỏi
mượn cua mỗi lần trốn học đi chơi, sau trở thành hiệu trưởng trường Nữ Thánh
Tâm Nha Trang, và đã nhận ra tôi ngay khi vừa thấy tôi lò dò đến trường xin dạy.
Có Đặng Tiến, da vàng xanh như người bị sốt rét
kinh niên, tóc bờm xờm không chải, trước 1975 ở phòng tùy viên Tòa đại sứ VNCH
tại Thụy Sĩ, đào ngũ qua Pháp sống cho đến bây giờ, chuyên viết báo nịnh hót Cộng
sản và phê bình gia văn chương tầm cỡ. Có Đại úy Ngô Văn Minh, sau lên chức Đại
tá Tham mưu trưỏng Quân Đoàn III, Biên Hòa. Có Wang Seng, cô bạn Tàu, Bùi Thế Cần,
Lương Thị Nga, Thái Thị Nhân, Lê Thị Bích, Thái Tuyết Lê, Lê Thị Ngọc Loan, và
Irène Công Huyền Tôn Nữ Phụng Tiên –đồng
hương Nha Trang và đồng môn trong lớp Latin của ông Le Menn và Michel
Piclin– tất cả đang ở Pháp.
Có Nguyễn Nương Minh Châu, sau thành vợ Bác sĩ
Đinh Hà, cả hai là cựu JECU (viết tắt của Jeunes Etudiants Catholiques
Universitaires, Thanh Sinh Công Đại Học), đang sống rất thầm lặng tại một nơi
nào trên đất Mỹ. Học trên chúng tôi là Nguyễn Ngọc Diễm, Phạm Dương Hiển, Lưu
Nguyên Đạt, Nghiêm Hồng (con giáo sư Nghiêm Toản), và Nghiêm Ngọc Thúy (con ông
Nghiêm Xuân Thiện, sau này làm hôtesse cho Air France).
Đầu niên học, từ lầu ba, tôi và Bùi Thế Cần (học
giỏi có thể nhất lớp, con của dân biểu Bùi Tuân, Huế) hay xuống lầu một, vào giảng
đường Dự Bị, để tìm người quen giữa đám nai vàng ngơ ngác, hay đúng hơn tuyển mộ
tân binh cho JECU. Lúc ấy, Cần là trưởng JECU Liên Trường, Nguyễn Ánh Tuyết
(con trai), thư ký, còn tôi, trưởng Nhóm Văn Khoa Pháp.
Một hôm, tôi thấy đứng trước cửa giảng đường một
sĩ quan mang ba hoa mai bạc, đầu đội béret đỏ, tay cầm một xấp cua. Ông dáng
cao gầy, vẻ tươi cười. Gặp ông, tôi khẽ gật đầu chào, và ông lịch sự chào lại.
Có người cho biết, đó là Đại tá Cao Văn Viên. Mấy năm sau, ông lên tướng, trở
thành xếp quá lớn của tôi, và lấy bằng Cử Nhân Pháp. Có kẻ xấu mồm nói, ông nhờ
người đi học và đi thi thay cho ông. Tôi không tin. Vì ở Văn khoa Pháp, thầy cô
không phát cua, phải vào lớp ghi chép hoặc mượn ai, và kỷ luật thi cử lúc bấy
giờ khá gắt gao, ít sinh viên, lại phải thi oral, thầy trò biết mặt nhau hết, rất
khó gian lận.
Vào trong giảng đường, Cần và tôi ngồi lẫn lộn với
đám tân sinh viên, nghe cha Pineau (thay cha Cras) giảng về Socrate và Hégel
hay thầy Kiết dịch tiếng Pháp ra tiếng Việt mà phát mệt trở lại. Một hôm, chúng
tôi thấy Yvonne Lan Hương, cô bạn trong JECU, học dưới một lớp, đang ngồi trò
chuyện với một cô. Bèn sà đến. Yvonne giới thiệu, đây Thủy, Ngô Đình Lệ Thủy. Lần
đầu gặp cô, chúng tôi không nói gì hơn ngoài vài câu xã giao thông lệ.
Về sau, khi Lệ Thủy gia nhập JECU Văn khoa Pháp,
tôi tiếp xúc với cô thường hơn, nhưng cũng chỉ để thông báo ngày giờ và chương
trình họp của Hội. Cô có dáng thanh thanh, vẻ thùy mị, thông minh, ít nói, ít
cười, đôi mắt linh hoạt, mặt trái soan, cằm hơi nhọn, tóc dày, cài bandeau trắng
hoặc đỏ. Chúng tôi nói tiếng Pháp với nhau, cho nên bây giờ tôi không biết cô
nói tiếng Việt ra sao, giọng miền nào. Đó là một điều mà sau gần nửa thế kỷ,
già đi, nghĩ lại, tôi thấy “dị hợm”, mắc cỡ, mặc dù do thói quen, giống như các
em Việt Nam hiện tại ở Mỹ nói chuyện bằng Anh ngữ, chứ chẳng vì “snobisme”, thời
thượng, lòe thiên hạ.
Lệ Thủy thường mặc váy đỏ, áo sơ mi trắng đi học,
đôi khi cả đồng phục Thanh Nữ Cộng Hòa. Nói chung, cô đẹp, nhưng không lồ lộ,
sexy như Irène, không tươi lộng lẫy như Lương Thị Nga. Một sắc đẹp trang nhã,
đài các, kín đáo. Tôi để ý, cô ở đâu là luôn luôn có một, hai anh chàng
gorilles (hộ vệ), giả dạng sinh viên, ngồi phía dưới, cách cô một dãy bàn, nhìn
chòng chọc vào mọi người.
JECU Văn Khoa Pháp lâu lâu ra một tờ Bản Tin
(Bulletin), bằng tiếng Pháp, do Bùi Thế Cần, Ánh Tuyết, Minh Châu và tôi viết gần
hết, vì không ai gửi bài. Trong đó, thỉnh thoảng có đăng một vài bài thơ tình lẩm
cẩm của tôi, không đối tượng, chỉ là gửi gió cho mây ngàn bay, mà bây giờ tôi
còn nhớ lõm bõm vài câu:
Je veux tremper mes lèvres
Dans l' eau pure de ton coeur
Et émerger frissonnant
D' une aube de lumière...
(Tôi muốn nhúng đôi môi
Vào nước tinh tuyền tim em
Và bừng lên run rẩy
Dưới ánh sáng bình minh…)
hay những
câu dịch thơ của John Keats, hoặc Tennyson, đại khái:
Ce n' est pas toi que je regrette
C' est le rêve par toi brisé
(Không phải em mà tôi tiếc nuối
Mà giấc mơ vì em vỡ tan)
Lệ Thủy đọc xong, mày hơi nhíu, bảo tôi, nghiêm
trang như một cô giáo la rầy học trò: "Je n' savais pas que tu es si
romantique. Les poèmes d’amour, ça c’est vraiment beau, mais ils désespèrent
aussi" (tôi không biết anh lãng mạn dữ thế. Những bài thơ tình hay thật,
nhưng cũng làm người ta tuyệt vọng). Tôi khoát tay, ấp úng chối tội như ăn vụng
bị bắt quả tang: "Un peu, oui, j’ ne les ai faits que pour m'amuser. Rien
de sérieux!" (Chút chút, đúng, tôi chỉ làm để chơi vui thôi mà. Không có
gì quan trọng!).
Lệ Thủy không bao giờ đến CLB Phục Hưng để họp,
ngoại trừ một lần, tôi nhớ, tham dự thánh lễ đầu tháng cho toàn JECU do cha
Pineau cử hành, rồi về ngay sau lễ. Chúng tôi chỉ gặp nhau tại giảng đường
Propédeutique, trong giờ nghỉ giải lao, năm sáu đứa ngồi cuối phòng, có khi tại
bàn của Lệ Thủy, thảo luận, hay trao đổi vài thông tin cần thiết. Hai anh chàng
gorilles, chắc đã được báo trước, đứng xa xa hút thuốc, để chúng tôi yên.
Một ngày thứ bảy, JECU Liên Hội tổ chức đi thăm trại
cùi và nhà thương điên Chợ Quán, sau đợt công tác thăm viếng dân lao động nghèo
tại Xóm Chùa cách đó mấy tháng. Mỗi người góp mười đồng, làm chi phí lặt vặt,
và ăn trưa. Số tiền không nhỏ, hơn ba tô phở vào thời ấy, đối với ngân quỹ
khiêm tốn của sinh viên còn lãnh lương cha mẹ. Lệ Thủy đưa cho tôi một trăm đồng,
trước mặt Cần, nói là tiền của “maman cho Hội”, nhưng “tiếc là bận việc bên
Thanh Nữ Cộng Hòa, không đi với tụi toa được.” Tôi nhận tiền, cám ơn, rồi nói
nhỏ vào tai Cần: “Như thế cũng hay. Có Thủy tham gia, hai gorilles phải theo, phiền phức, mà trông ngứa
mắt lắm!”
Hôm ấy, tất cả chúng tôi, khoảng bốn chục người,
chia nhau lên hai xe buýt, tuyến đường Chợ Bến Thành-Trần Hưng Đạo. Hoặc tự
túc, có xe hơi riêng, như hai chị em Anh Thư và Hạp Thư, hay “đại ca” Dược sĩ
Hoàng Ngọc Tuệ. Tổ y tế gồm các sinh viên Y khoa, trang bị ống nghe và túi cứu
thương, do Đinh Hà hướng dẫn, làm công tác khám bệnh, phát thuốc. Tổ ăn uống do
Rosa, sau thành vợ của Nguyễn Ánh Tuyết, và người chị là Rosette, điều động. Tổ
văn nghệ gồm một cây guitare và một số ca sĩ mầm non, do các cô bên Dược, tôi
nhớ có Yvette Trương Tấn Trung, Tôn Nữ Tâm Thường, và Nguyễn Cẩm Nhung (con của
Luật sư Nguyễn Văn Huyền) phụ trách. Bùi Thế Cần làm tổng tư lệnh, Ánh Tuyết phụ
tá hành quân.
Đầu tiên chúng tôi thăm nhà thương điên. Toàn đàn
ông. Vài ông, tóc dài rũ rượi, biểu diễn nhiều màn rất… điên, như xé áo xé quần,
rú lên những tràng cười kinh dị, khiến các cô sợ quá, mặt mày tái mét. Nhưng đa
số hiền lành đứng nhìn chúng tôi đi qua, vẻ thẫn thờ, ngây dại. Tôi cười, chào,
hỏi thăm, họ vẫn vô cảm. Rồi cả toán chuyển sang thăm trại cùi. Thói quen nghề
nghiệp, Đinh Hà phát sẵn mấy chai alcool, để tùy nghi.
Bệnh nhân rất đông, sống theo khu, gồm cả con nít,
trông rất tội nghiệp. Tôi không lạ với cảnh này, vì gần xóm tôi ở Nha Trang,
khu Lạc Thiện, cũng có một trại cùi do các tu sĩ dòng Franciscains sáng lập và
đảm nhiệm, nhưng lúc ấy tôi còn nhỏ, chỉ là một khán giả bàng quan, đi ngang tò
mò đứng nhìn vào qua những vòng rào kẽm gai dày.
Bây giờ, lần đầu tiên có dịp thấy tận mắt những
thân hình gầy còm, lở lói, những bàn tay, bàn chân co quắp, hoặc mất ngón, những
cặp mắt mờ đục, mù lòa. Và lòng dâng tràn một niềm cảm thương vô hạn. Tổ y tế bắt
đầu khám, phát thuốc cho những bệnh nhân cùi bị cảm cúm, đau đầu, sổ mũi, do
trưởng trại giới thiệu, yêu cầu. Các cô tập họp những cháu bé lại, phát kẹo, tập
chúng hát theo nhịp đàn guitare của Ánh Tuyết, vỗ tay, rồi cười lớn tiếng với
nhau. Vài cháu chưa bị nhiễm bệnh, mặt mày trông rất sáng sủa, thông minh, phải
theo sống chung với cha mẹ.
Tháng Sáu 1963, mãn trường. Bùi Thế Cần, Nguyễn
Nương Minh Châu đậu Cử Nhân liền một khi. Tôi rớt oral chứng chỉ Văn chương Quốc
âm –bắt buộc cho sinh viên Văn khoa Pháp, Anh– vì trong buổi thi vấn đáp với
giáo sư Vương Hồng Sển tôi không nhớ Tôn Thọ Tường và Phan Văn Trị ông nào theo
Tây, ông nào chống Tây, và đem thơ ông này cắm vào cằm ông kia.
Với giáo sư Bửu Cầm, kết quả còn tệ hơn, tôi không
biết chiết tự bốn câu thơ chữ Nôm của thi sĩ Tuy Lý Vương, đứng chịu chết như Từ
Hải, nhìn thầy cười cầu tài. Phải thi lại hai môn vấn đáp này. Còn những nàng
tiên nga “trong đám xuân xanh ấy”, mà tôi đã kể tên ở trên, chưa có ai “theo chồng
bỏ cuộc chơi”, như trong thơ Hàn Mặc Tử, nhưng đã lần lượt lên đường du học Pháp
một cách lặng lẽ từ năm thứ hai, thứ ba. Cần ra Huế, tôi về quê Nha Trang, dạy
tại Collège français môn Việt văn, cũng nhờ cái chứng chỉ Văn chương Quốc âm
khó ác ôn ấy.
Không bao giờ tôi gặp lại Lệ Thủy, đã biến mất, từ
ngày cô tặng JECU chúng tôi một trăm đồng. Tôi biết cô cũng đã đậu
Propédeutique, qua bản niêm yết dán trước của trường, với tên chính thức, đầy đủ:
Anne-Véronique Ngô Đình Lệ Thủy, sinh năm 1945. Chiến sự mỗi ngày leo thang. Khủng
hoảng chính trị gia tăng. Sinh viên và Phật tử xuống đường hàng ngày. Cảnh sát
dàn chào với dùi cui, lựu đạn cay.
Những tờ báo chui chửi thậm tệ chế độ. Làm tôi rất
quan tâm vì, qua Lệ Thủy, cảm tình của tôi với cụ Diệm rất sâu nặng, không như
một vài bạn JECU lớn tuổi hơn, chẳng hạn Nguyễn Hữu An. Tôi lờ mờ hiểu rằng thế
nào bàn tay lông lá của người Mỹ cũng đã nhúng vào nội bộ Việt Nam. Nhưng tôi
tin tưởng và cầu mong cụ Diệm sẽ vượt qua hết như lần đảo chánh hụt 1960.
Thời gian sau đó, nhiều biến cố xảy ra, dồn dập. Lựu
đạn nổ tại đài phát thanh Huế. Thượng tọa Thích Quảng Đức tự thiêu. Nữ sinh
viên Quách Thị Trang biểu tình bị cảnh sát bắn chết tại chợ Bùng Binh Sài Gòn.
Rồi đảo chánh. Ngày 2/11/1963, nghe tin hai anh em cụ Diệm bị giết, ba tôi chảy
nước mắt và trong giờ kinh tối ba bắt cả nhà đọc thêm kinh cầu hồn cho hai cụ.
Còn tôi tự nhiên thấy buồn vô hạn, suốt mấy bữa, mặc dù chưa hề lãnh được một
tí ơn mưa móc nào từ chế độ. Lúc ấy Lệ Thủy đang ở ngoại quốc với mẹ trong chuyến
công du giải độc.
Liền sau đảo chánh, các phản tướng chia nhau tiền
thưởng của CIA, nhảy đầm thả giàn, phá bỏ các ấp chiến lược. Báo chí, sách vở
(của anh chàng Hoàng Trọng Miên nào đó chẳng hạn), hùa theo các ký giả Mỹ, mở
chiến dịch bôi nhọ gia đình họ Ngô, và bà Nhu, Lệ Thủy cũng bị dính miểng. Nào
là bà Nhu có một chiếc ghế khích dục, trong dinh Độc lập, nhưng sự thật đó chỉ
là chiếc ghế làm răng thường thấy trong phòng nha sĩ. Nào là ông Nhu bất lực.
Nào là bà Nhu tư tình với cụ Diệm, với ông tướng này, ông tướng nọ. Nào là Lệ
Thủy có nhiều bồ, kể cả một anh người Nhật, Lệ Thủy thất tình, học Văn Khoa, chỉ
ghi danh, không đến lớp mà cũng có bằng, v.v…
Tôi đọc và thấy buồn nôn. Vô lý quá, vậy mà dân
chúng ít học hoặc quá khích vẫn tin, thế mới kỳ lạ. Thì cũng giống như dân quê
miền Bắc mười mấy năm sau, đã ném đá vào sĩ quan cải tạo chúng tôi một cách thật
tình, nguyền rủa chúng tôi là “quân mọi rợ giết người, ăn thịt con nít, hiếp
dâm phụ nữ.”
Công việc và đời quân ngũ làm tôi quên Ngô Đình Lệ
Thủy. Kỷ niệm với JECU những ngày có cô cũng dần phai theo thời gian.
2. Cho đến đầu 1967. Bốn năm sau. Tôi được tăng
phái cho Tiểu đoàn 4/44 Bộ Binh trong chiến dịch Bình Định Nông Thôn tại quận
Thiện Giáo (Ma Lâm cũ), nổi tiếng nguy hiểm, thuộc tỉnh Phan Thiết. Ngày đi
hành quân tìm địch, qua các thôn xóm, đêm đóng quân ven rừng, mắc võng giữa hai
thân cây nằm nghe tiếng đại bác ầm ì xa xa, nhìn hỏa châu từng hồi loé sáng
trên ngọn Tà Dôm, mà thương cho kiếp lính tráng nay đây mai đó, trực diện cái
chết cận kề.
Một buổi trưa, tôi đang nói chuyện với ông Đại úy
Tiểu đoàn Trưởng, một viên đạn rít ngang nón sắt, cách đầu tôi một đường tơ,
xuyên ngay cổ binh nhất H., mang máy truyền tin PRC 25 đứng gần đó, làm anh gục
chết tại chỗ. Tên du kích bắn sẻ vụt bỏ chạy, bị lính Tiểu đoàn rượt theo và
lãnh trọn một tràng carbine, phơi thây. Một người lính, bà con của H., giận dữ
chửi thề và muốn xẻo tai tên này để trả thù, tôi phải khuyên ngăn mãi, mới
thôi. Cảnh tượng quá thảm cho bên này, bên kia. Tôi nghĩ thêm, những người lính
chiến miền Nam, hơn ai hết, là những người thực sự yêu chuộng hòa bình, và vì
yêu chuộng hoà bình họ phải hy sinh mạng sống đánh đuổi giặc xâm lược từ Miền Bắc.
Nếu phải chống đối chiến tranh thì họ mới là những
người có quyền lên tiếng trước tiên, chứ không phải những anh làm thơ, làm nhạc
ấm ớ ở hậu phương, sợ chết, trốn quân dịch, núp bóng các ông sĩ quan văn phòng
cao cấp mê văn nghệ, để mà gào thét ngưng chém giết, nối vòng tay lớn, tay nhỏ.
Rồi tại sao lại phản chiến một chiều? Tại sao không ra Bắc kêu gọi Hồ Chí Minh,
Võ Nguyên Giáp ngưng gây hấn và tấn công miền Nam? Tại sao chỉ to mồm lên án miền
Nam là nơi đã cho họ cơm ăn, áo mặc, tự do sáng tác, tự do phản bội? Bao nhiêu
câu hỏi cứ lẫn quẫn trong tôi, cho mãi đến hôm nay, khi những dòng nhạc dòng
thơ góp phần làm mất nước ấy vẫn còn được yêu chuộng, mê man, và các tác giả được
thổi bằng ống đu đủ lên tận mây xanh.
Nói tiếp về Ngô Đình Lệ Thủy. Một ngày cuối tuần
và cuối tháng 4, 1967, tôi cùng với vài sĩ quan bạn được phép lên Phan Thiết,
cách Thiện Giáo khoảng mười lăm cây số, để nghỉ xả hơi qua đêm, và nhậu bia với
gà luộc. Tại quán bánh căng “còn ướt sền sệt”, chúng tôi gọi mỗi người hai tô,
mỗi tô hai mươi lăm cái, đổ đầy nước mắm, ăn cho bõ những bữa cơm sấy, đồ hộp
ngán đến tận óc.
Tôi mua một tờ nhật báo, và giật mình đọc tin Lệ
Thủy đã chết trong một tai nạn xe hơi tại Pháp, chính xác tại Longjumeau, vùng
Essonne, ngoại ô Paris. Chết tại chỗ. Lúc ấy cô vừa hai mươi hai tuổi. Bài báo
kể, ban đêm, cô lái xe nhỏ và bị một camion ngược chiều húc thẳng, đầu xe của
cô nát bấy. Sau này, đọc trên tờ Time, số Friday April 21, 1967, thấy cũng đăng
đúng tin ấy.
Mặc dầu tình cảm của tôi đối với cô, và ngược lại,
chưa bao giờ thắm thiết, gắn bó, đong đầy, đủ để những giọt lệ trào dâng chan
chứa, như trong mắt nàng kỹ nữ Tầm Dương làm đẫm vạt áo xanh của người Giang
Châu Tư Mã thuở trước, tôi vẫn thấy bàng hoàng, xao xuyến. Tôi bỏ dở bữa nhậu
đã từ lâu chờ đợi, ngồi thừ người, nghĩ đến những kỷ niệm thời sinh viên, JECU,
những buổi họp, những bài thơ tình lẩm cẩm và lời phê bình nặng ký của cô, một
trăm đồng “maman cho”. Đêm về, qua cửa sổ khách sạn, tôi nhìn trời xanh thẳm
không gợn mây và nửa mảnh trăng mới mọc vàng úa trên núi Tà Dôm mà nhớ câu thơ
của Mạc Đĩnh Chi khóc nàng công chúa Tàu:
Y! Vân tán, tuyết tiêu
Hoa tàn, nguyệt khuyết
(Ôi! Mây tản, tuyết tan
Hoa tàn, trăng khuyết).
3. Hai tháng sau, tôi được lệnh thuyên chuyển đi
Qui Nhơn. Tôi đáp chuyến bay Air VN đến Sài Gòn trước, dự trù ở chơi vài hôm, rồi
về Nha Trang nghỉ phép một tuần, trước khi ra Qui Nhơn đáo nhậm đơn vị mới.
Hành trang là túi ba lô và cây carbine đeo vai, cây Colt bên hông, và bộ quân
phục mặc trên người. Trong chuyến bay có một số sĩ quan trẻ từ các đơn vị tác
chiến về, cũng trang bị tận răng như tôi, báo hại các cô tiếp viên phải gom hết
súng lại, đem cất đi một nơi phía sau phi cơ. Tại phi trường Tân Sơn Nhất, đang
đứng chờ taxi, tôi bất ngờ thấy Thái Tuyết Lê cũng từ chuyến Air France xuống.
Tôi hỏi dồn:
- Tuyết Lê phải không? Toa về từ Pháp? Không ai
đón sao?
- Không, moa không báo trước ngày giờ, muốn dành
ngạc nhiên cho gia đình.
Tuyết Lê, người Huế, cựu JECU mặc dầu ngoài Công
giáo, là em bà chủ tiệm kem Phi Điệp, chợ Bến Thành-Trần Hưng Đạo, du học Pháp
từ năm thứ ba Văn Khoa. Tay bắt mặt mừng, tôi mời Tuyết Lê đi chung chuyến taxi
vào thành phố. Trong xe, Tuyết Lê nhìn tôi đăm đăm, tấm tắc khen, “toa trông
đen, nhưng có vẻ nam nhi, hùng dũng, khác với hồi còn là thư sinh.” “Dĩ nhiên,
tôi vênh mặt đáp, bắt chước nghệ sĩ Hùng Cường, lính mà em!” một cách vô duyên.
Cả hai cùng cười vui.
Câu chuyện xoay quanh bạn cũ bên đó, bên này, và
tôi được biết Irène Phụng Tiên học ở Grenoble, quê hương của Stendhal, tác giả
mà tôi yêu mến từ thời còn học tại Jean-Jacques Rousseau. Rồi cái chết của Ngô
Đình Lệ Thủy. Đổi sang tiếng Pháp, để tài xế taxi không nghe hiểu, Tuyết Lê kể:
- Tại Paris, tụi moa có đi viếng xác Lệ Thủy và dự
lễ cầu hồn và đưa nó ra nghĩa trang. Đầu Lệ Thủy bị kính trước cắt gần lìa cổ.
Khi liệm, được khâu lại và quàng bằng chiếc khăn lụa màu thiên thanh, trông mặt
nó đẹp quá, thanh thản như một thiên thần. Bà Nhu từ Rome bay sang, ôm xác con
mà khóc ngất, khiến tụi moa cũng khóc theo. Chiếc xe bị nạn là chiếc Peugeot
còn mới do Tổng giám mục Ngô Đình Thục mua cho Lệ Thủy. Tài xế xe camion không
việc gì cả, bị thẩm vấn qua loa, rồi cho về.
Tôi hỏi:
- Lệ Thủy học trường nào ở Paris?
- Trường Luật.
- Tụi toa có gặp Thủy lần nào trước đó?
- Thỉnh thoảng. Thủy vẫn gentille (dễ thương) như
trước kia.
Tôi bỗng thở dài:
- Tội nghiệp nó quá! Đúng là hồng nhan bạc phận!
Xe ngừng trước tiệm kem Phi Điệp. Tuyết Lê giành
trả tiền, mời tôi vào chơi, ăn kem. Nhưng tôi thoái thác, “thôi, toa mới về, cần
gặp gia đình, để dịp khác”, rồi vác túi ba lô và cây súng lững thững bước đi, gọi
xích lô chở về nhà ông bác họ ở đường Nguyễn Trãi.
4. Nếu còn sống, năm nay Lệ Thủy cũng đã 66 tuổi. Quá
khứ xa rồi, nhưng khi ngồi viết bài này, tôi vẫn thấy lòng bồi hồi, bởi kỷ niệm.
Tôi vẫn nhớ lời cô “la rầy” tôi một lần về những bài thơ tình làm tuyệt vọng.
Và hôm nay tôi sửa lại câu thơ ngày đó:
C’est bien toi que je regrette
Ce n’est pas le rêve par toi brisé
(Chính em mà tôi tiếc nuối
Không phải giấc mơ vì em vỡ tan)
Nhưng trong một nghĩa nào, vì mang bệnh kinh niên
lãng mạn, tôi nghĩ rằng mỹ nhân Ngô Đình Lệ Thủy mất sớm như vậy cũng hay. Để
không bao giờ cho thế gian thấy tóc mình bạc màu.
Portland, 1/11/2011
Kim Thanh
Tin từ Ngô Đình Trác báo cho ông bạn tôi, Luật sư
Trương Phú Thứ, hay rằng Bà quả phụ Ngô Đình Nhu, nhũ danh Maria Trần Lệ Xuân,
đã về Nước Chúa lúc 2 giờ sáng ngày lễ Phục Sinh, 24/4/2011, hưởng thọ 87 tuổi.
Tôi viết bài này gửi các thân hữu, bạn bè, và những
người mà tôi biết chắc vẫn còn ái mộ, quý mến
–hoặc ít ra không thù ghét– Bà Ngô Đình Nhu, chế độ Đệ Nhất Cộng Hòa Việt
Nam, và Tổng thống Ngô Đình Diệm. Không như những phản tướng 1963, tôi chưa hề
gặp mặt Bà Nhu, chưa hề nhận ân sủng nào của Bà hay của chế độ, ngoài một trăm
đồng Bà gửi tặng Hội JECU (Thanh Sinh Công Đại Học) năm xưa, được Ngô Đình Lệ
Thủy trao cho tôi (xin đọc bài “Ngô Đình Lệ Thủy, hồng nhan mệnh yểu”).
Bà Ngô Đình Nhu là người nổi tiếng thuộc dòng họ
Ngô Đình và người liên hệ trực tiếp với chế độ Đệ Nhất Cộng Hòa duy nhất còn sống
sót vừa ra đi. Dù thương hay ghét Bà, ai cũng phải công nhận Bà là một nữ lưu
thông minh, có tài có sắc, một cộng sự viên đắc lực, quả cảm của chồng và anh
chồng. Qua hai nền Cộng Hòa, chưa có một phụ nữ tầm cỡ public figure (người của
quần chúng) Việt Nam nào làm tôi thấy cảm phục và hãnh diện như Bà Ngô Đình
Nhu. Cho dù, dĩ nhiên, Bà chưa hoàn hảo, cũng như bất cứ ai trên đời.
Trước và sau vụ đảo chánh 1963, Bà là mục tiêu tấn
công của những nhà báo và chính khách Việt Nam và ngoại quốc, nhất là Mỹ, chưa
nói Cộng sản đội lốt tôn giáo, đối lập, “cách mạng”, đã không ngần ngại vu khống,
xuyên tạc, đổ lỗi, thêu dệt đủ điều, kể cả về đời tư của Bà. Đọc tất cả những
tài liệu đã được giải mật, và những sách báo cũ, và những sách báo mới trên các
Diễn Đàn Hải Ngoại –những diễn đàn của Đui Chột, của Thù Hận, của Ác Độc– tôi
thấy bất nhẫn và buồn nôn trước sự hèn hạ, nhỏ nhen của con người, vì dù sao Bà
cũng chỉ là một phụ nữ và không giữ một chức vụ chính thức nào trong chính quyền.
Bọn họ, kể cả Mỹ và Tây Phương, không mã thượng,
anh hùng đủ, than ôi, để đánh Bà bằng một cành hoa hồng, nhưng đã dùng mọi thứ
dao búa. Họ dã man, trên phương diện tinh thần, không khác chi một Gia Long đã
hành hình, về thể xác, nữ tướng Bùi Thị Xuân và con gái 16 tuổi bằng cách cho
voi dày.
Bà là hiện thân và nạn nhân của Bất Hạnh như một
trong những nữ nhân vật chính tuyệt đẹp của những vở bi kịch Hy Lạp. Nhưng khác
với họ luôn vùng lên, phản kháng, chất vấn Thượng Đế, Bà đã im lặng, chấp nhận
mệnh số nghiệt ngã, và âm thầm chịu đựng tất cả những sầu khổ, oan khiên, bất
công, suốt một nửa thế kỷ. Một điểm nữa, sáng ngời, về con người của Bà, mà tôi
tin rằng đến cả kẻ thù cũng không thể phủ nhận.
Khi chồng bị thảm sát, Bà còn trẻ đẹp lắm –điều mà báo chí Mỹ thiên vị và ác độc cũng
phải ca ngợi. Nhưng Bà ở vậy, thờ chồng, nuôi đàn con còn vị thành niên, không
có của chìm của nổi, không lầu son gác tía, nhờ tham nhũng hoặc ăn cắp của
công. Nếu có bằng chứng Bà phạm vào hai điều cấm kỵ này, chắc chắn báo chí và
công luận Mỹ và Việt Nam, vốn thù nghịch, đã không bao giờ để Bà yên.
Bà sống khép kín như một nữ tu tại gia. Không xuất
hiện trước đám đông. Không cho nhân gian thấy tóc đổi màu, những dấu chân chim
in trên đuôi mắt và những tàn phai bởi thời gian, theo gương những mỹ nhân tự
thuở xưa. Không tuyên bố này nọ. "Thời của tôi qua rồi", bà thường
nói với những người quen biết, như một lời giã biệt thế gian. Không mang tiếng,
không bồ bịch, không bước thêm bước nữa. Không vì tiền bán thân cho tỷ phú. Nếu
sống vào thời quân chủ, Bà xứng đáng nhận lãnh bằng khen "Tiết Hạnh Khả
Phong".
Bấy nhiêu thôi cũng đủ làm tôi yêu mến Bà như một
người mẹ (bà kém mẹ tôi một tuồi). Ca ngợi Bà như một nữ chính khách một thời
sáng giá, đảm lược, dám nói dám làm, như chồng Bà, trước vòng vây khốn của thù
trong giặc ngoài. Kính trọng Bà như một thần tượng. Làm sao tôi không xúc động
khi nghe tin Bà đã bước vào một cuộc hành trình cuối cùng, ngày Chúa chết trên
cây thập giá và sống lại, để từ nay vĩnh viễn thuộc về của Tuổi, nói theo Edwin
Stanton, belongs to the Ages.
Nhà danh họa thuộc phái ấn tượng Auguste Renoir của
những tuyệt phẩm chan hòa ánh sáng và màu sắc, những năm cuối đời, bị bệnh thấp
khớp hành hạ, không đứng được nữa, phải ngồi vẽ tranh một cách đau đớn với bàn
tay co quắp, nhức buốt. Người học trò của ông, danh họa Matisse, thấy vậy,
thương ông, đã hỏi: “Tại sao Thầy phải tiếp tục ngồi vẽ một cách khổ sở như thế?”
Renoir ngước nhìn khung vẽ, trả lời: “Đau đớn sẽ qua đi. Cái đẹp sẽ còn lại.”
Tôi muốn nhắc lời của Renoir, để nói về Bà, trong
một nghĩa nào. Đau đớn tinh thần của Bà Ngô Đình Nhu sẽ qua đi. Cũng như đau đớn
thân xác của nữ tướng Bùi Thị Xuân. Nhưng vẻ đẹp của Bà sẽ tồn tại. Vĩnh viễn
Tôi biết những kẻ chống và ghét Bà sẽ khó chịu vì
bài viết của tôi. Không sao. Đời mà. Tuy nhiên, xin những kẻ ấy xử sự cao thượng
một chút, như một con người. Hãy để Bà yên nghỉ, ít nhất trong thời gian này.
Chờ sau ba tháng, một năm, mười năm nữa, rồi hãy chìa ra nanh vuốt, cũng chưa
muộn.
Tôi muốn báo tin cho các thân hữu của tôi và xin họ
đọc một kinh, cầu nguyện cho linh hồn Bà mau về Cõi Vĩnh Hằng, và tìm được Bình
An đích thực. Sau năm mươi năm cô đơn.
Kim Thanh
Ngày Chúa sống lại 8/4/2012
Tin dữ được chuyển đến tôi sáng nay từ một anh bạn
phương xa làm tôi rụng rời, như mới đây một người quen, không thân lắm, đột ngột
ra đi, dù tuổi lớn và bệnh hoạn. Huống chi Ngô Đình Lệ Quyên rời bỏ dương trần
lúc 53 tuổi –còn quá trẻ đối với tôi. Trong một phút giây, tôi mong đó không phải
là sự thật. Biết đâu ai đó đã đùa dai tung trễ lên mạng ảo một poisson d’Avril,
dù tháng tư sắp hết.
Đến khi Luật sư Trương Phú Thứ gọi điện thoại kiểm
chứng với Ngô Đình Quỳnh và sau đó tôi lên web thế giới và có trong tay bài báo
bằng tiếng Ý và một đoạn băng video, thì chút hy vọng mỏng manh thật sự tan vỡ
và nỗi đau buồn trong tôi lên tới tột độ.
Bàng hoàng như mất một người thân thuộc. O mon
Dieu, mais pourquoi, pourquoi, pourquoi? Tôi thầm hỏi Thượng Đế và cho riêng
tôi như một lời thở than, đột nhiên –như năm xưa khi đọc tin chị cô, Lệ Thủy,
người bạn trẻ thuộc Nhóm Thanh Sinh Công, đã chết trong một tai nạn xe hơi cũng
thảm khốc, cũng bất ngờ không kém– vẳng lên từ đáy tiềm thức trước nỗi tuyệt vọng
khôn cùng. Mặc dù tôi chưa hề một lần gặp gỡ Lệ Quyên, chưa hề thấy một bức
hình nào của cô trước kia, chưa hề một lần nghe nhắc đến tên cô, ngoại trừ
trong bản thảo hồi ký của mẹ cô, bà quả phụ Ngô Đình Nhu. Cô rời Việt Nam năm
1963, lúc mới bốn tuổi, một tháng sau khi cha và bác bị thảm sát bởi những bàn
tay tanh tưởi mùi máu và mùi đô la, nên những người thuộc thế hệ già chúng tôi
không để ý lắm.
Chỉ hai hôm nay thôi, tôi mới được biết Lệ Quyên
đã nhiều năm đặc trách giúp đỡ những người di dân khắp thế giới trong cơ quan
Caritas của thành phố Roma, nơi cô đã sống gần nửa thế kỷ thầm lặng dấn thân.
Và đã chết trong một khoảnh khắc kinh hoàng. Nằm chết cô đơn giữa dòng xe xuôi
ngược, giữa dòng đời như thản nhiên đến vô tình. Chết một cách bi thảm, tức tưởi,
trong vô vàn thương tiếc muộn màng của biết bao người không có mặt sáng ấy trên
đường Pontina, Roma.
Khi sao phong gấm rủ
là
Giờ sao tan tác như
hoa giữa đường
Chúa ơi, tại sao, tại sao, tại sao? Tôi tự hỏi. Có
lời giải đáp nào cho sự bí ẩn siêu hình phi lý này không? Nếu người bị nạn
không phải là con ông bà Ngô Đình Nhu, em của Ngô Đình Lệ Thủy, cháu của một tổng
thống và một tổng giám mục, em họ của một hồng y, nếu cô không thuộc dòng tộc
quyền quý, cao sang, nổi tiếng vào bậc nhất của lịch sử Việt Nam cận đại, thì
câu hỏi này đâu cần thiết nữa. Có người trả lời, bằng cách so sánh dòng họ Ngô
Đình với dòng họ Kennedy –cũng chịu nhiều oan trái tương tự.
Phần tôi không nghĩ như thế. John F. Kennedy, những
đồng lõa Mỹ và tay sai Việt Nam, năm 1963, rõ ràng là thủ phạm trực tiếp hay
gián tiếp giết chết ba anh em nhà Ngô, để sau đó ào ạt đổ quân vào Việt Nam,
gây ra những xáo trộn, khủng hoảng chính trị, quân sự, và cuối cùng dẫn đến sự
sụp đổ của cả Miền Nam, mười hai năm sau. Thủ phạm làm sao có thể đồng hóa với
nạn nhân? Rồi nữa, làm sao so sánh ba anh em nhà Kennedy với ba anh em họ Ngô
Đình về tư cách và đạo đức cá nhân?
Những kẻ căm ghét chế độ Ngô Đình Diệm, trái lại,
ưa trích câu “ác giả ác báo” để giải thích tai nạn xảy ra theo quan niệm tôn
giáo và bài học luân lý sơ đẳng, đúng hơn theo thuyết karma (nhân quả) quen thuộc.
Tôi cũng không nghĩ như thế. Lệ Thủy, Lệ Quyên, hoặc xa hơn John Kennedy Jr.,
đã làm gì nên tội, mà bị Trời “phạt” về những lỗi của người lớn, nếu có?
Nếu thuyết nhân quả đúng, tại sao Hồ Chí Minh, Trường
Chinh, Lê Duẩn, hay Staline, Mao Trạch Đông, Pol Pot v.v..., những tên đại
gian, đại ác nổi tiếng, đã sát hại biết bao sinh linh lại được chết già an
lành, trong khi hàng triệu nạn nhân hiền lành, vô tội bị giết oan, chết thảm?
Ông trời quả có mắt thật không? Gần nhất, những tên Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn
Đắc Xuân v.v... tay đã nhúng máu của hàng ngàn đồng bào ở Huế dịp Tết Mậu Thân
mà vẫn còn sống nhơn nhơn. Tại sao?
Mới đây, lần đầu được thấy những bức ảnh của Lệ
Quyên, với đôi mắt sâu đen thăm thẳm, nét mặt cương nghị, phảng phất một nỗi buồn
xa vắng, tôi chợt nhớ đến dáng vẻ kiêu hãnh và sắc đẹp bi thảm (tragique) tương
tự của một nữ tài tử Hy Lạp đóng vai nhân vật Antigone trong cuốn phim cùng
tên. Antigone (442BC), vở bi kịch bất hủ của nhà soạn kịch Hy Lạp lừng danh,
Sophocle, kể những thảm họa phủ xuống Oedipe và gia đình bởi mệnh số khắc nghiệt
và độc đoán.
Nhân vật Antigone, cũng như Electre, Phèdre của kịch
tác gia Euripide, và Hermione, Oreste, Pyrrhus... trong các vở bi kịch khác nữa
mà Racine, thế kỷ XVII văn học Pháp, đã mô phỏng, đều là những nạn nhân của định
mệnh nghiệt ngã dành cho con người vốn yếu đuối, bất lực trước thần linh, những
thế lực siêu hình, hoặc đam mê tàn bạo. Chỉ có cái chết mới hóa giải mọi oan
nghiệt. “Evil strikes at it down the generations wave after wave, like seas
that batter a headland...” (Bất hạnh dập xuống qua các thế hệ theo từng đợt
sóng tiếp nối, như biển vỗ vào bờ đất cao...” (Sophocle, Antigone). Trong một bối
cảnh khác, thi hào Nguyễn Du há đã chẳng viết cho những hồng nhan bạc phận: “Trời
xanh quen thói má hồng đánh ghen” hoặc “Tài tình chi lắm cho trời đất ghen”, và
về uy quyền tối thượng của Trời, thế lực trên cao:
Ngẫm hay muôn sự tại
trời,
Trời kia đã bắt làm người
có thân.
Bắt phong trần phải
phong trần,
Cho thanh cao mới được
phần thanh cao.
Người Công giáo xem những bất hạnh trên đời là do
sự Quan Phòng (Providence) của Thiên Chúa toàn năng, là thử thách dành cho những
người công chính, như ông Job trong Kinh Thánh đã phải chịu trăm bề đớn đau, khổ
nhục.
Dù được cắt nghĩa thế nào, cái chết đột ngột của Lệ
Quyên làm tôi vừa cảm thương vừa kính phục vừa thấy hãnh diện về cô. Cảm
thương, như Thúy Kiều ngày nào bên mộ Đạm Tiên không quen, khéo dư nước mắt
khóc người đời xưa. Hãnh diện, vì cô được báo chí ngoại quốc nhắc đến trong tư
cách người Việt Nam đến Ý tỵ nạn chính trị từ bé, sau đó giữ chức vụ quan trọng
trong Hội Caritas Roma, đã yêu thương, giúp đỡ tha nhân và những người cùng khổ,
và hết lòng thờ phượng Chúa.
Kính phục, vì dù có bằng tiến sĩ Luật, mà bởi nhất
quyết không chịu vào quốc tịch Ý, cô không được đi dạy đại học, và cô cũng chẳng
cần. Kính phục, vì tuy lấy chồng người Ý cô vẫn đặt tên con là Ngô Đình Sơn. Một
phụ nữ Việt Nam muốn mãi mãi giữ căn cước và bản chất Việt Nam –xin hiểu VNCH.
Còn gì cao đẹp hơn? Cũng như mẹ và hai anh, cô chưa một lần trở về thăm cố
hương –bây giờ đang nằm trong nanh vuốt của Hận Thù, của Dối Trá, của Bất Công,
của Tàn Bạo. Và cũng như mẹ cô, chưa một lần nói một lời, viết một câu hằn học
kết án cá nhân những kẻ đã sát hại cha, bác, chú của mình. Cô đã quên và tha thứ
tất cả.
Và như thế, tôi nghĩ rằng, trong bao năm sống kín
đáo, khiêm nhường, làm việc, lặng lẽ như một bóng mờ –không còn ai nhắc đến– giữa
chốn bụi hồng lao xao, biết đâu cô muốn chống lại, hoặc ít ra xoay đổi, định mệnh
khắc nghiệt đè nặng lên gia đình, dòng họ, theo cách riêng của cô. Cũng như
Antigone, theo cách riêng của nàng, khi đúng trước vua Créon, cãi lại lệnh cấm
không được ai chôn xác người anh nổi loạn, Polynice, và qua đó, thách đố mệnh
trời cứ đeo đẳng trừng phạt gia đình Oedipe, cha nàng. Bị kết án tử hình, nàng
ngẩng cao đầu và kiêu hãnh “xem cái chết như một điều tốt khi con người sống giữa
bao nhiêu điều bất hạnh, khổ đau...” Những tưởng Ngô Đình Lệ Quyên từ nay sẽ được
giải thoát khỏi lời nguyền của định mệnh.
Ngờ đâu, định mệnh không buông tha. Và một sáng,
cô đã gục ngã. Đầu hàng, bất lực. Như một nữ nhân vật đích thực trong những vở
bi kịch của một Hy Lạp huyễn mơ mà tôi đọc say mê từ ngày còn đi học...Tôi ca tụng
và tiếc thương cô biết mấy cho vừa. Thôi, cô hãy ngủ giấc bình an ngàn năm, tự
do từ đây, hỡi Lệ Quyên, Antigone của lòng tôi.
Kim Thanh
