Dẫn:
Đất Sóc Trăng khô cằn nước
mặn
Anh ra Vàm Tấn chở nước về
xài
Về nhà sau trước không ai
Hỏi ra em đã theo trai mất
rồi (ca dao)[1]
...
Muốn ăn ba khía, ốc len
Thì xuống Rạch Gốc khéo
quên đường về
Ai mà muốn học thổi kèn
Nạo dừa hầm với ốc len ăn
hoài”.(ca dao miền Tây)
...
Tháng bảy nước chảy Cà
Mau
Tháng mười ba khía, hội
kéo nhau đi làm
U Minh, Rạch Gốc, rừng
tràm
Muỗi kêu kệ muỗi tao ham
ba khía rồi (ca dao miền Tây)
.
Nhập:
Dặn lòng. đừng nhớ quê
nghèo
Chợt đâu bạn nhắn lời nào
thốn tâm !
Cái thời. vụng dại xa xăm
Thân yêu Đại Ngãi. tợ
sông vỡ bờ !
.
1.
.
Tha phương. xuân hạ tháng
ngày
Hồn quê xưa cũ vẫn hoài
trong tôi
Cái tên. Vàm Tấn tôi ơi !
Trăm năm. vẫn nhớ những lời
ca dao
Ra sông. đổi nước ngọt
nào *
Về nhà. trông trước.
trông sau vắng nàng !
Hỏi ra. đã bỏ mất đàng
Theo trai. người nỡ phụ
phàng tình tôi!
.
Cái tên. Đại Ngãi tôi ơi!
Làm sao quên được. một thời
thiết tha?
.
Hồn xưa. trường cũ. bây
giờ
Vẫn trong tôi. buổi chào
cờ sớm mai
Điếng hồn. lời gọi trả
bài
Đau tay. thước khẽ. thầy
rầy nhớ không?
.
2.
.
Mươi năm. có đủ dài
không?
Để quên con nước lớn
ròng. Hậu giang
Để quên. xanh rũ hàng bần
Cầu tre lắt lẻo. con còng
gió xanh [2]
Cái càng "tổ chảng" "chành bành"
Kẹp tay rướm máu. buồn
lòng tuổi thơ!
Bãi bùn. rượt chạy
"có cờ"
Thòi lòi trố mắt. ngẩn
ngơ lặng nhìn
.
Nhớ con "nước lợ"
mùa lên
Ốc len. ken đặc. bụi dừa
nước xanh [3]
Nhớ cua ba khía. đỏ càng
Nhớ mùi mắm khía. ngọt
lòng dân quê [4]
Cá linh. theo nước mùa về
Nhớ con cá cháy. bụng sề
trứng. ngon [5]
.
Ngọt ngào thời ấy. có
còn?
Dịu hiền quê cũ. chưa mòn
trong tôi!
.
3.
.
Đò ngang Nhơn Mỹ. thăm
người [6]
Cồn tươi. trái ngọt. miệng
cười lời trao
Sầu riêng. môi mớm tình
nhau
Giờ đây bạc tóc. phố nào.
nhớ thương !
.
Mất nhau. từ thuở đoạn
trường !
Biệt ly. từ thuở bạo cường
lên ngôi !
.
Nhớ đêm Đường Đức. tiễn
người
Mãi trong tâm thức. bóng
người bên sông
Ra đi là biết mù sương!
Cố an. tâm nhủ. vô thường
sắc không
.
4.
.
Nhớ chi đến Cù Lao Dung?
Nghiệt oan người chịu.
khóc thương người đành [6]
Tang thương. thấu tận trời
xanh
Tử sinh. ly biệt. sâm
thương. năm nào!
5.
.
Chiều nay. phố lạ xôn xao
Sao riêng cố quận. lòng
nào bâng khuâng!
.
Quê giờ đổi lạ. phải
không?
Sao ta không đổi. nỗi
lòng quê xưa?
.
Đổi đi thôi. chắc cũng vừa
!
Quên đi thôi nhé!
Tình xưa chắc rồi …!
.
Nguyên Lạc
.................................
.
Ghi chú và Giải thích:
* Đổi nước: thật ra là
mua và bán nước ngọt (nước uống được), nhưng để tránh chữ "bán nước",
người ta nói trại là đổi nước.
* Đường Đức, Nhơn Mỹ, Cù
lao Dung là những địa danh
* Cây khoai mì (tên miền
Nam) hay Sắn (tên miền Bắc)
* Phương ngữ, Khẩu ngữ
(slang) miền tây nam bộ:
-- "Tổ chảng":
"bự chà bá", "to tổ chảng" "chành bành"(to quá mức,
bự quá mức thường thấy.
-- chạy "có cờ":
chạy nhanh thành hàng
(*) nước lợ: nước pha trộn
giữa nước mặn biến vào và nước ngọt, nước sông từ thượng nguồn đổ xuống
..........
[1]. Câu ca dao nầy
Nguyên Lạc tôi đã hoạ vui như sau:
Giậm chân anh réo ông trời
Gây chi bao cảnh sầu đời
thế ni ?
Thuận tay nhổ một cây mì
Gõ vào đầu ba cái tội gì
nhớ thương! (Nguyên Lạc)
[2].
a. Gọi còng gió, vì đây là loại còng chạy rất
nhanh, tưởng có thể bằng cả tốc độ của gió. Mặc dù có bộ dạng nhỏ thó, nhưng
đôi càng của còng gió đực (một lớn, một nhỏ) lại là vũ khí hết sức đáng sợ,
càng nó rất khỏe, mép càng sắc như dao, kẹp có thể đứt thịt. Ở quê tôi, Đại
Ngãi, Hậu Giang nơi các sông rạch, còng gió lớn cỡ ngón tay màu xanh blue rất đẹp
b. Cá thòi lòi (
Periophthalmodon schlosseri), là một loài cá thuộc họ Cá bống trắng (Gobiidae),
Cá thòi lòi phổ biến nhất dọc các bãi lầy ở cửa sông, không ngập quá 2 m nước
Loài cá này sinh sống trong hang hốc vét ở bãi lầy. Khi thủy triều xuống thì cá
chui ra, nhất là những ngày nắng ráo.
Cá có khả năng di chuyển
trên mặt bùn khá nhanh, gần như chạy nhảy. Với hệ thống hô hấp bằng phổi cá
thòi lòi có thể thở trên cạn. Khi dưới nước thì dùng mang.
[3]. Ốc len
Mời các bạn thưởng thức
món "Ốc len hầm dừa" của Tạ Phong Tần
"...Lấy tay bốc con ốc
lên, kê miệng vô hút cái rột cho con ốc chạy tọt vô miệng, cái vị béo, vị mằn mặn,
ngòn ngọt của nước cốt dừa hòa với mùi thơm của sả, vị ngon lạ lùng đặc biệt của
con ốc len mà không có loại ốc nào có, tạo thành một vị ngon riêng không thể diễn
tả bằng lời được, mà hãy cứ tự mình nấu rồi tự mình thưởng thức thì mới hiểu vì
sao giá ốc len bán ở trên trời. Cho nên, người miền Tây có câu: “Ai mà muốn học
thổi kèn/ Nạo dừa hầm với ốc len ăn hoài”.
Ăn ốc len hầm dừa chủ yếu
là húp nước cốt dừa và “hửi” thêm mùi vị con ốc, thiệt là giá cho cái sự “hửi”
này hơi bị cao chót vót, người nghèo ngó lên trẹo cổ như chơi.
Ăn ốc len phải thưởng thức
từ từ mới thấm hết cái vị ngon của nó. Một phần vì nó quá ít, ăn như Trư Bát Giới
ăn nhân sâm thì ở đâu có mà ăn, một phần vì con ốc nhỏ mà phải cầm lên mút mút,
hút hút cho nó chạy thịt ra, làm sao mà nhanh được. Đôi khi chặt đuôi ốc cạn
quá, hút ốc không ra, nước cốt dừa trong con ốc khô rang, không hút nữa mà bỏ
con ốc trở vô chén của mình, cho nó thấm nước cốt dừa trở lại, một lúc sau lại
bốc lên hút tiếp.
[4].
-- Mắm ba khía, là loại mắm
được làm chủ yếu từ con ba khía (một loài họ cua có càng to, đặc trưng ở vùng
Nam bộ, sống tập trung ở vùng nước lợ, mặn, trải từ Cần Thơ đến Sóc Trăng, Cà
Mau, nhiều nhất ở U Minh. Do có ba gạch ở trên lưng nên được đặt tên ba khía
-- Cá linh hay còn gọi là
linh ngư (Henicorhynchus) là chi cá thuộc họ Cá chép (Ciprinidae). Chúng là các
loài cá trắng nên chỉ thích hợp môi trường nước chảy.
Ở đồng bằng sông Cửu
Long, cá linh thùy (Henicorhynchus siamensis) là loài cá phổ biến. Vào mùa nước
nổi, chúng bơi khắp các đồng rộng, sông dài, kinh to, rạch nhỏ. Chúng có nguồn
gốc từ Biển Hồ của Campuchia . Tới mùa cả linh tràn về từ Biển Hồ quá nhiều, phải
làm mắm, ủ nước mắm
[5]. CÁ CHÁY
Cá cháy. Có tên khoa học
là Macrura ruversil, cá cháy cùng họ với cá trích nhưng có hình dáng lớn hơn,
thường từ biển vào sông để sinh sản. Thông thường, cá cháy chỉ xuất hiện ở các
lưu vực cuối nguồn sông Hậu là Vàm Tấn (nay là Đại Ngãi, Sóc Trăng), Tân Dinh
(nay là Tân Quy, Cầu Kè, Trà Vinh) và nhiều nhất là ở Trà Ôn (Vĩnh Long).
Cá cháy Vàm Tấn con to nhất
từ 1 đến 2kg, thân hình hơi dẹp, dài, xương mềm và có vảy phảng phất màu trắng
bạc. Một số loại cá cháy cái mang cặp trứng to ở khoang bụng. Trứng cá cháy
không chỉ hấp dẫn bởi vị béo không ngậy mà còn ở hương vị thơm ngon khiến nhiều
du khách thèm thuồng muốn nếm thử.
Đặc điểm của con cá cháy
là khi bắt lên khỏi mặt nước sẽ chết ngay. Do đó, người đánh bắt phải nhanh
chóng chuyển cá vào bờ càng sớm càng tốt, nếu cá ươn thịt sẽ mất hết giá trị
Giờ đây con cá cháy miền
Hậu Giang chỉ còn trong hoài niệm.Tuy chúng đã biến mất khỏi Hậu Giang, nhưng
trong kí ức của nhiều người miền Tây vẫn còn in đậm hình ảnh của con cá cháy.
CÁ CHÁY VÀ SỰ RA ĐI KỲ BÍ
CỦA CÁ CHÁY
http://khoadulich.vanlanguni.edu.vn/vn/menu-ben-phai/kien-thuc-chuyen-nganh/suu-tam/ca-chay-va-su-ra-di-ky-bi-cua-ca-chay.html
[6]. Quê tôi, xã Đại Ngãi
(Vàm Tấn) huyện Long Phú - Sóc Trăng tọa
lạc ở bờ nam sông Hậu, đối diện ngang sông bờ bắc là Huyện Cầu Kè - Vĩnh Long.
Đối diện giữa sông, bên phải là cù lao Dung chạy dài tới cửa biển Đông, bên
trái là nhiều cồn nhỏ nổi song song nhau (với những bờ cây bần chạy dọc theo
bãi) giữa là khe nước chảy êm đềm. (Dải đất nổi giữa giòng sông, lớn gọi là Cù
Lao, nhỏ gọi là Cồn. Vàm là đất tại ngã ba sông)
a. Trước khi đến xã Đại
Ngãi khoảng 3 km (2 miles) là xã Nhơn Mỹ, thuộc huyện Kệ Sách. Chợ xã Nhơn Mỹ tọa
lạc trên bờ đất tại ngã ba bờ phải sông Hậu (hướng chạy ra biển) và rạch Nhơn Mỹ.
Phía đối diện chợ Nhơn Mỹ, giữa sông Hậu là cồn Quốc Gia: Đây là nơi ông TT
Nguyễn Văn Thiệu VNCH có lần ghé thăm, vì nó nổi tiếng trù phú với vườn sầu
riêng và chôm chôm.
b. Cù Lao Dung (dãi đất
dài nổi lên giữa sông, bắt đầu từ Đại Ngãi chạy ra tận cửa biển Trần Đề, dài ước
lượng khoảng 20 - 24 cây số (12 - 14 miles) (?) ngang độ 1/2 cây số ( 1/4
mile), với "trại cải tạo" Cồn Cát nổi tiếng dành cho các sĩ quan
"Ngụy" và những người vượt biển bị bắt.
Cũng nơi Cù Lao Dung này
bao người muốn vượt thoát đã bị đập đầu, chặt cổ, thây bị vùi dưới bãi bùn, do
bàn tay của "chiến sĩ can cường" Công An huyện Long Phú tổ chức vượt
biên giả để lấy vàng của những người dân vô tội, muốn ra đi để tìm nơi sống an
lành.
Trong Cù Lao Dung và
trong Đại Ngãi có rất nhiều rạch nhỏ, hai bên bãi bùn có rất nhiều dừa nước, bắt
ngang rạch bởi những cầu đòn tre lắt léo. Nơi bãi bùn có nhiều còng gió, cá
thòi lòi, ốc len... và các bụi ô rô, cóc kèn...
.
Phụ chú:
[@] Bài thơ nầy viết để
trả lời thi sĩ Trần Phù Thế về bài thơ anh đã gởi tôi, Nguyên Lạc
Trở lại Đại Ngãi - Thơ Trần
Phù Thế
https://sangtao.org/2018/10/04/tro-lai-dai-ngai/
