Với hai bài thơ
“Bạn Quan” và “Quê nghèo” của mình, nhà thơ Đặng Xuân Xuyến không
làm nổi lên một cơn sốt trên mạng xã hội như bài thơ “Đất nước mình lạ quá
phải không anh” của cô giáo Trần Thị Lam nhưng gây ấn tượng mạnh cho bạn
đọc trên
các trang web, nhất là giới văn nghệ sĩ và trí thức. Từ hai bài thơ đó
tôi đi tìm đọc thơ của Đặng Xuân Xuyến và cảm nhận được phong cách riêng lạ của
một nhà thơ đương đại. Hình như nhà thơ Đặng Xuân Xuyến làm thơ không nhiều lắm
nhưng mỗi bài thơ của anh như ngón tay chỉ ta nhìn thẳng vào cuộc sống và buộc
ta phải suy nghiệm bức tranh hiện thực đó, hoặc cho ta hưởng thụ những phút
giây sâu nhiệm diễn biến trong tâm hồn nhạy cảm của người thơ.
Trước hết tôi
xin lỗi tác giả, cho phép tôi rút gọn bài thơ “Bạn Quan” gồm có 39 câu
còn lại 10 câu để bạn đọc có ý niệm khái quát về bài thơ đó:
Bạn cũ lâu ngày
gặp lại
Chén rượu quê
đưa đẩy tẩy trần
Rượu tới tầm
Mày ghé tai tao
Nói thật nhỏ
Chốn quan
trường vịt chó giống nhau
Trời nhiều gió
Hay lòng tao
nổi gió
Rượu đầy vò
Tao ngất ngưỡng
vờ say
Cái hay đầu
tiên của bài thơ là tác giả làm cho mọi người đọc đến đây đều giật mình cảm
thấy ớn lạnh. Chính người trong cuộc cũng ớn lạnh nên “ngất ngưởng vờ say”.
Sau câu nói của người bạn cũ tác giả đã cho gió nổi lên. “Trời nhiều
gió / Hay lòng tao nổi gió” là một tứ thơ giống như tiếng gầm tiếng rú
trong một bi kịch sảy ra trên màn hình. Người xem truyền hình yếu bóng vía hay
người đọc thơ cảm thấy như mình cũng run rẩy. Run rẩy không vì gió thật mà run
rẩy vì tâm lý lo sợ trước quyền lực của tội lỗi.
Tục ngữ ta có
câu “Rung cây nhát khỉ”. Bài thơ nầy tác giả đã thành công khi rung cây nhưng
không nhát khỉ mà là để chỉ cho khỉ thấy thật tình cái cây độc hại.
Bài thơ “Quê
Nghèo” không có sự bạo miệng của kẻ ngất ngưởng say, ngược lại là những
giọt lệ rơi vào, là tiếng khóc nghẹn ngào trong tâm tình thổ lộ. Tôi lại mạn
phép tóm gọn bài thơ dài 41 câu bằng 7 câu thơ của chính nó:
Quê tôi nghèo
lắm
Nước mắt rơi từ
thời chị Dậu
Âm ỉ bủa quanh
Bám đeo đặc
quánh
Chiếc cổng làng
dựng lên thật đẹp
Giam hãm đời
người
Tù túng giấc
mơ.
Bài thơ cho ta
thấy một nỗi đau truyền kiếp từ thế kỷ 19 đến nay. Nỗi đau đó do đâu, nhà thơ
không nói rõ nhưng nó đã “giam hãm đời người” ngay “từ trong giấc mơ”. Như
thế nỗi đau nầy không chỉ là nỗi đau vật chất mà còn là nỗi đau tinh thần. Ngày
xưa chị Dậu nghèo lắm về vật chất nhưng không ai cấm ước mơ. Bây giờ “Giam
hãm đời người / Tù túng giấc mơ”, nghĩa là có thêm cái “nghèo lắm” tinh
thần.
Bài thơ làm
thức tỉnh cơn mê của những người nhìn vào mặt phải mà không thấy mặt trái bao
giờ.
Qua hai bài thơ
trên ta thấy nhà thơ Đặng Xuân Xuyến vừa gan dạ vừa ngổ ngáo khi đề cập đến mặt
trái của xã hội nhưng với mặt trái của tình yêu, nhà thơ trở nên rất hiền hòa,
nhẫn nhịn:
Ta dẫu biết
trăng lúc mờ lúc tỏ
Vẫn không quen
lời yêu chóng hao gầy
Ta sẽ cố để
không ai thấy
Héo hắt chiều
Sưng tấy trái
tim yêu.
(Vế cuối bài
thơ Tim Đau)
Đâu rồi cái khí
phách dám nói thẳng ra mặt xấu ở đời? Bây giờ chỉ “để không ai thấy / héo
hắt chiều / sưng tấy trái tim” nghĩa là những hệ lụy tình yêu xin nhận hết
về mình. Có phải đây là trái tim Hàn Mặc Tử hôm nay? Vâng, còn hơn thế nữa vì
Hàn Mặc Tử tuy nhận hết đau thương về mình nhưng oán trách mối tình tan vỡ “mi
là nơi ta chôn hận ngàn thu / Mi là nơi ta sầu hận ngất ngư” còn Đặng Xuân
Xuyến thì lại nhẹ nhàng thay: “Ta dẫu biết trăng lúc mờ lúc tỏ / Vẫn không
quen lời yêu chóng hao gầy”.
Bài thơ “Chia
Tay - Với Nguyễn Minh Phượng -” gồm có 29 câu thơ. Tôi xin mạo muội
dùng 9 câu thơ trong bài thơ ấy để rút ngắn bài thơ lại:
Chia tay nhé
Đừng buồn em
nhé
Ánh hoàng hôn
tím sẫm chân trời
Em nhớ đến bến
sông ngày ấy
Nhặt cho anh
câu hát lỡ quên
Qua bến cũ đừng
nghe sóng dội
Cũng đừng nhìn
ghế đá tuổi thơ
Em hãy nhớ giờ
là kỷ niệm
Dư âm buồn
Day dứt cũng
thế thôi.
Tôi rất cảm
động khi đọc bài thơ nầy vì tôi thấy lệ trên mắt và màu tan vỡ của máu trong
tim khi tác giả rất ôn tồn thỏ thẻ cùng em. Đọc toàn bộ bài thơ ta mới thấy cái
bình tĩnh phi thường của tác giả và ta mới thấy nỗi u sầu được nén xuống lớn
làm sao!. Tất nhiên tôi cảm thông với nỗi buồn chia tay ấy nhưng tôi không rung
động vì nó, bởi trên đời nầy có trăm vạn cuộc chia tay mà Đặng Xuân Xuyến cũng
thế thôi. Tôi rung động khi đọc bài thơ nầy vì chính bài thơ là một tác phẩm
tuyệt vời, thể hiện tài hoa của tác giả đã phát tiết nỗi sầu vào trong tiếng
thơ, vọng buồn lên cao, lên xa và lắng xuống trong lòng ta khi đọc
nó.
Tôi không muốn
so sánh Hàn Mặc Tử với Đặng Xuân Xuyến vì như thế sẽ trở nên khập khiễng, nhưng
thi sĩ dẫu cách nhau hàng ngàn năm có khi vẫn đồng rung cảm, khiến cho bạn đọc
thơ của người nầy lại nhớ đến người kia. Ta hãy đọc một đoạn trong bài thơ “Đôi
Ta” của nhà thơ họ Hàn:
Lúc ấy sóng
triều rên rỉ chưa bưa
Cứ nhắm mắt, cứ
yêu nhau như chết
Cứ sảng sốt, tê
mê và rũ liệt
Đừng nghe chi
âm hưởng địa cầu đang
Vỡ toang ra
từng mảnh, cả không gian
(Đôi Ta)
Rồi ta hãy đọc
một đoạn trong bài thơ “Khát” của Đặng Xuân Xuyến:
Tay siết
tay xua giá lạnh tan rời
Đôi ngực trần
cọ xiết ngùn ngụt hơi
Dòng nham thạch
cuộn từng cơn nóng hổi
Thế. Thế. Thế.
Căng người
Em hứng đợi
Môi đốt môi
Anh thiêu trụi
đất trời
Trăng thượng
tuần ngấp nghé đón triều dâng
(
Khát)
Thi âm, thi tứ
hai người có khác nhau nhưng cái chất “Thơ Điên” tiềm ẩn trong hai linh hồn hai
người không khác biệt. Hai tâm hồn có những giây phút cuồng si loang ra cả đất
trời và làm đảo điên vạn vật. Cái câu “Trăng thượng tuần ngấp nghé đón triều
dâng” của nhà thơ họ Đặng không những là một hình ảnh rất đẹp mà nó còn phô
bày hết cái giây phút ân ái của con người biến thành giây phút thánh của vũ
trụ. Giây phút tuyệt đỉnh sung sướng sắp sảy ra cho con người làm thăng hoa cả
trời đất và nó cũng có thể là giây phút chết trong hoan lạc khi tác giả nói “Môi
trong môi / Anh thiêu trụi đất trời”. Đọc bài thơ “Khát” ta cảm thấy
hình như hơi nóng cũng căng phồng trong da thịt.
Lướt sơ qua vài
bài thơ của Đặng Xuân Xuyến ta thấy tính cách thơ rất ngạo nghễ, rất ngang tàng
trong cuộc sống mà cũng vô cùng nồng cháy khi yêu. Nhà thơ phẫn nộ trước bất
công, trước nỗi đau của đồng loại nhưng lại nhận hết niềm đau về mình trong
tình yêu cao thượng. Đọc Đặng Xuân Xuyến ta cảm nhận được hết tiếng thơ bộc lộ
và tiếng thơ lặng thầm, kích thích tình cảm trong lòng ta có khi cháy bùng, có
khi âm ỉ, khiến niềm vui có ít lại chỉ như cái cười gượng gạo mà nỗi buồn thì
triền miên như dòng sông lặng lờ chảy mãi không thôi./.
CHÂU THẠCH
