Quê Tôi Bên Giòng Sông Thạch Hãn 

                                       - Hoàng Văn Thắng

Cây xăng trước trường Nguyễn Hoàng
 (67-68)

Thân tặng Hùng Vĩnh Phước, người đã đem tiếng và ngữ vựng Quảng Trị vào thơ một cách dễ mến và dễ thương.

Tôi quê nội ở huyện Vĩnh Linh và quê ngoại ở huyện Triệu Phong. Tôi là người Quảng Trị đứt đuôi con nòng nọc. Xin quí độc giả cho phép tôi không nêu tên hai làng nội, ngoại kẻo lỡ

người nào không đồng ý quan điểm của tôi lại trù ẻo tôi bằng cách lôi hai làng của nội ngoại của tôi ra hài tội, bà con nội ngoại của tôi sẽ không tha tôi đâu.  “Mi làm mi chịu, sao bắt tau chịu?” Tôi viết bài này trong một buổi trà dư tửu hậu, rơi vào Lễ Nghỉ Đông (theo như bạn tôi, anh Lê Đình P., đã đặt cái tên mỹ miều [Winter Break] này cho ngày lễ Giáng Sinh.)  Hoan hô anh Lê Đình P. đã đưa ngữ vựng Việt Nam mới vào ngôn ngữ Quảng Trị (anh Lê Đình P., bạn thân tôi, là người Quảng Tri, cũng đứt đuôi con nòng nọc như tôi). Từ nay chữ Nghỉ Đông là bản quyền của anh Lê Đình P. Xin đừng ai giành giật.

Nói rằng tôi là người Quảng Trị 100% thật cũng chưa đúng. Tôi sinh ra ở Tuyên Hóa, Quảng Bình khi gia đình tôi đang tản cứ ở đó. Mãi tới năm 1953 gia đình tôi mới trở về và trú ngụ tại thị xã Quảng Trị. Nhưng với tôi, sinh ra ở Quảng Bình, nhưng cha mẹ gốc gác Quảng Trị thì “miềng” là người Quảng Trị. Điều đó, đối với tôi là một định đề toán học chắc nịch.

  

Tôi học trường Nam Tiểu Học và rồi Nguyễn Hoàng.  Đến năm 1967, thì tôi bị bắt buộc vào học Huế ở trường Quốc Học. Nguyên nhân là vì tôi học ban C mà năm đó trường Nguyễn Hoàng không mở lớp đệ Nhất C. Tôi cũng buồn vì xa bạn hữu thân thiết tự hồi nhỏ và cô bạn gái xinh đẹp đã từng là bạn láng giềng từ hồi tôi 12 tuổi. Thân "nam nhi chi chí”, tôi theo anh em vào Huế học. Nhóm Quảng Trị chúng tôi đã làm anh em bạn hữu Quốc Học, Huế ngạc nhiên. Đứa nào cũng học “được”, nhất là anh Nguyển Ngoc T. quê Khe Sanh, tiếng Pháp viết hay như Tây, và Việt Ngữ thì siêu đẳng như Cao Bá Quát (Đó là ý kiến của tôi và một thầy dạy Việt Văn ớ Quảng Trị”. Một năm học ở Huế, tôi bắt chước  đi theo anh em bạn Huế, ra ngồi cầu Trường Tiền (lúc đó chưa bị giật sập), “nghễ” các nàng thiếu nữ Huế và học đòi làm người Huế. Tôi cũng theo anh em Huế ra quán cà phê Chị Lợi để ngắm mấy chị em chị Lợi và để được nhìn trộm nhà thơ Mường Mán. Tôi gần như không gần gũi với các bạn Quảng Trị cùng vào Huế học như tôi, chỉ vì tôi học đòi cách “đài các” của xứ Huế. Hãy tha thứ cho tôi. Anh họ tôi đi nước ngoài có 4 năm và về Việt Nam ăn mặc để tóc dài như The Beatles và nói tiếng Việt đã khang khác.  Việc tôi trở lại cội nguồn Quảng Trị đến rất nhanh, “cung cách các mệ” mất ngay khi tôi rời Huế.

Tết Mậu Thân, ba mẹ tôi bắt ba anh em tôi về Quảng Trị. Tôi tưởng tượng nếu còn ở Đaị Học Xá Nam Giao, có lẽ anh em tôi cũng đã được “anh em” ngoài Bắc vào chôn sống rồi, giờ đây tôi đâu còn nghe hai ba nhà văn đồ tể Huế chối bai bãi là không giết đồng bào ruột thịt hay chối là bí thư đoàn, tự nhận vượt biên chống Cộng nhưng qua Mỹ vẫn tiếp đón trọng thể một trong những tên đồ tể này... Kỷ niệm về Huế không nhiều, dù cộng tới cộng lui, tôi cũng đã ở Huế 3 năm. Ba năm chưa đủ để tôi đổi “nói”  thành “noái”, ”chén” thanh “chéng”, “đọi” thành “đoại”.

Tôi vẫn giữ giọng nói của Quảng Trị. Rồi tôi lưu lạc học Đà Lạt gần bốn năm, trở về Huế một năm, Saigon tám năm rồi tha phương cầu thực ở một nơi xa quê hàng chục ngàn dặm hơn ba mươi lăm năm. Ở đó, tôi phải nói một tiếng của nước khác, nhưng nếu nói tiếng Việt với người Quảng Trị hay người miền trung, tôi vẫn trở về nói tiếng Quảng Trị. Có khi gặp người lạ, hỏi tôi có phải là người Huế không? Tôi trả lời ngay là tôi người Quảng Trị. Tôi không muốn có sự hiểu lầm nào về giọng nói, gốc gác của tôi.

Một kỷ niệm buồn cười là vào giữa năm 1969, tôi theo một số bạn người miền Nam về tận Cà Mau. Khi đi mua thuốc lá (lúc đó tôi rất ghiền thuốc lá), cụ bà bán thuốc không hiểu tôi là người từ “nước” nào đến. Tôi nói đùa tôi là người nước “Quảng  Trị” đến. Bà không hiểu, bà cụ hỏi tôi có phải tôi người Nhật không. Rõ ràng bà cụ không thông thuộc địa dư lịch sử. Sau cùng anh bạn người Nam bảo bà cụ tôi là người nước “Huế”, bà cụ “À !”, hiểu liền. Nhưng đây là trường hợp cá biệt, bà cụ chỉ gộp tất cả người Trung thành người Huế. Tôi không chấp nê bà cụ.

Cách đây gần ba mươi năm, trong một buổi picnic ngoài trời của trường Quốc Học Huế ở nước ngoài, tôi có được một giấy mời. Nói cho oai, tôi cũng phải đóng tiền mới được vô ăn. Tôi đi vì một bạn Huế của tôi nằng nặc: “Mi phải đi, vì mi cũng đã học Quốc Học.”  Chao ôi, học Quốc Học một năm thì nghĩa lý gì so với việc tôi học Nguyễn Hoàng, Quảng Trị sáu năm? Nhưng nể bạn tôi đi cho biết. Đến đó ,tôi thấy mình lạc lõng vì ai cũng quen nhau vồn vã, vốn đa phần là người Huế và nói tiếng Huế dòn tan..

Một lúc sau nhìn lại thì thằng bạn Huế của tôi đã bỏ tôi đi vào lúc nào. Đang lang thang thì tôi thấy chị T. Chị T. và chị N., người gần Bich La, Quảng Trị, là hai chị em ruột. Ngày xưa mỗi lần đi học, thỉnh thoảng hai chị vẫn ghé nhà để uống nước lọc và cho thằng em ngắm cái xinh đẹp mỹ miều của hai chị. Hai chị là bà con xa gần với tôi. Thời gian ghé nhà tôi cũng đủ để chị không quên tôi dù vài chục năm sau. Thấy chị T., tôi vồn vã chạy đến, tôi chào chị. Rõ ràng chị nhận ra tôi, nhưng rồi ánh mắt nhìn quay đi chỗ khác. Ngày nay chị, theo chỗ tôi biết, đã lập gia đình với một sĩ quan VNCH cao cấp, người Huế. Tôi chào chị, chỉ nhìn tôi, tôi hỏi có phải chỉ là chị T., quê gần Bich La, Quảng Trị không? Chị nói ngay: “Không, tôi là người Huế”. Tôi bước đi và lòng bối rối, buồn rầu.. Tôi không thể nhầm lần được vì trí nhờ tôi rất tốt. Và cái giọng Quảng Trị, Bích La kia, làm sao tôi sai lầm được? Tôi tự hỏi vì sao chị không nhận mình là người Quảng Trị? Xấu hổ chăng? Thiếu tự tin? Hay nếu chị là người Huế, chị sẽ đứng một chỗ với người Huế “đài các”?

Những hoàn cảnh tôi gặp người Quảng Trị mà cứ nhận mình là người Huế rất nhiều. Mỗi lần như thế, tôi đều ngạc nhiên.  Số người tự nhận mình là người Huế đến từ mọi góc cạnh của cuộc đời. Giàu có, nghèo có, ít học có, học nhiều cũng có. Họ né tránh nói rằng mình không là người Quảng Trị dù tiếng nói của họ rõ ràng là tiếng nói Quảng Trị. Phải chăng tiếng Quảng Trị khó nghe?  Là một người luôn luôn tìm tòi về ngôn ngữ, đối với tôi không có tiếng nói nào là khó nghe cả, cũng không có tiếng nói nào là quê mùa cả. Hay tiếng Quảng Trị không quí phái đài các? Lại một sự lầm lần nữa. Không có tiếng nói nào đài các và cũng chẳng có tiếng nói nào quê mùa. Ngày xưa các ông vua Việt Nam chọn vợ không chọn tiếng nói, mà các ông chọn đủ mọi miền. Vậy thì cớ nào một số người Quảng Trị từ chối nơi chốn rau cắt rốn của mình?

Nhiều dịp khác, tôi gặp cả gia đình Quảng Trị đi chợ. Tất cả đều nói tiếng Quảng Trị rành rẽ.. Khi tôi lại gần và chào họ bằng tiếng Quảng Trị, họ nhìn tôi như người xa lạ. Có lúc, có người còn nói ngay: “Tôi là người Huế.” với giọng Quảng Trị “dễ thương” của tôi. Và câu hỏi lại trở về trong đầu tôi. Tại sao người Quảng Trị từ chối gốc gác của mình? Thiếu tự tin. Đó là câu trả lời. Dường như họ nhận là họ đến từ một thành phố khác thì lòng tự tin “giả tao” của họ được tăng lên. Vậy là càng sai lầm nữa. Mỗi lần nghe một người Quảng Trị không nhận mình là người Quảng Trị, tôi đánh giá ngày rằng người này thiếu tự tin, thiếu căn bản văn hóa, và thiếu tự trọng.

Thiếu tự tin là vì nếu nói rằng mình người Huế, thì có lẽ người đối diện sẽ “kinh nể” mình hơn, thiếu văn hóa vì họ nghi nói rằng người Huế thì người đời diện sẽ nghĩ họ là người “có học”, thiếu tự trọng vì nếu nói rằng mình là người Quảng Trị người đối diện sẽ đánh giá mình thấp. Nói cho cùng, những người Quảng Trị mà từ chối mình là người Quảng Trị đáng thương hơn là đáng ghét vì họ không biết giá trị thật hay chính họ nghĩ là họ không có giá trị gì cả.

Con người khác nhau không phải vì giọng nói mà là hành vi họ cư xử trong đời. Con người đến từ địa phương nào trong nước cũng giống nhau, chỉ là hành vi trong đời mới đáng đem vào để đánh giá. Một người ăn trộm, ăn cướp thì dù họ đến từ miền đất nào cũng đáng khinh, và người có tư cách đến từ miền nào cũng đáng kính trọng. Tiếng nói, chỉ là một cỗ xe chuyển ngữ không hơn không kém. Chúng ta đều giống nhau ngoại trừ khi chúng ta có những hành vi thiếu tự trọng trong đời sống, lúc bấy giờ mới có kẻ đáng khinh đáng trọng.  
  

Tôi không bao giờ nghĩ tôi tự hào tôi là người Quảng Trị (Quảng Trị, cũng như các thị xã, tỉnh ly khác, chỉ là một phần quê hương trong tôi). Tôi thấy mọi địa phương đều có những cái tự hào và những cái cần cải thiện riêng. Tôi quê là gốc gác Quảng Trị, tiếng nói Quảng Trị sẽ gắn chặt vào đời tôi đến suốt đời. Quảng Trị, cũng như những địa phương khác, có người hay người dở, người thành công người thất bại. Nói rằng tôi tự hào tôi là người Quảng Trị là ngoa ngôn. Tôi không tự hào tôi là người Quảng Trị.  Tất cả địa phương nào trên đất nước tôi đều giống nhau, cũng có anh hùng hào kiệt, thảo khấu vô lại, và có quân tử và kẻ tiểu nhân hèn mọn. Tôi chỉ tự hào tôi là người Việt Nam. Đất nước Việt tôi tuy nghèo (biết đâu giàu mạnh sắp đến nơi), nhung tổng quan, dân tộc tôi anh hùng. Tôi hãnh diện tôi là người Việt dù hàng ngày tôi đã đọc, đã nghe biết bao nhiêu người viết lách, chê bai chính dân tộc mình. Thật xấu hổ cho những người thiếu tự trọng này.

Hoàng Văn Thắng